Menu

None

Spreken over God. De theologie van het lijden voltooid.

Binnen enkele weken verschijnt het laatste deel van de serie ‘Spreken over God’, waar prof. Dr. A. van de Beek in 1998 een begin mee maakte. In dat jaar publiceerde hij Jezus Kurios. De christologie als hart van de theologie. Naar eigen zeggen, had hij er toen nog geen idee van, dat nog vijf delen zouden volgen, die in omvang steeds groter werden. Al met al is nu een complete dogmatiek in zes delen opgebouwd. Vanaf heden zal het dus ook mogelijk zijn voor onderzoekers om te analyseren hoe consistent Van de Beek zijn gedachtegangen heeft opgebouwd, hoe hij zijn bronnen gebruikt en welke plaats zijn theologie inneemt binnen de grote traditie van het belijden van de kerk der eeuwen. Daar is nog zomaar niet het laatste woord over gezegd. Het lijkt mij dat hier verschillende deelonderzoeken aan gewijd kunnen worden.

Waarom?

Bram van de Beek is een knappe theoloog, jarenlang hoogleraar in Leiden, Amsterdam en Stellenbosch, bij wie tientallen andere theologen promoveerden. Maar boven alles en in alles is hij pastor. Hij verafschuwt theologie, die boven de harde werkelijkheid van deze wereld zweeft. De eerste studie die hij als hoogleraar schreef droeg de titel Waarom? Over lijden, schuld en God. Recensenten merkten op, dat het een belangrijk boek was, waarin de aloude vraag naar de verhouding tussen God het lijden op zeer indringende wijze aan de orde kwam, maar dat de schrijver er niet uit gekomen was. Nu schrijft Van de Beek zelf over deze ‘waarom’ vraag bij het verschijnen van zijn laatste boek:

‘Die vraag is nog steeds mijn vraag en heeft heel mijn werk doortrokken. Die vraag is niet beantwoord. Zij is opgenomen in het “Waarom?’ van Jezus aan het kruis. Hij stierf zonder antwoord. Maar de Vader heeft Hem opgewekt uit de dood’.

Dit laatste zegt iets over de Vader. Maar wie hier te snel iets geruststellends in wil horen wordt door Van de Beek terug gefloten. De Vader heeft Jezus opgewekt, dat klopt, maar die opstanding is nog niet zichtbaar in deze wereld. De Vader is in alle opzichten zichtbaar in de wereld als de verborgene.

Bellini (1430-1516)

Verschillende theologen vóór Van de Beek namen reeds de christologie als uitgangspunt voor hun spreken over God. Het meest bekend is in dit opzicht Karl Barth. In dit opzicht doet Van de Beek niet iets nieuws. Nieuw is bij hem echter dat hij dit christologische uitgangspunt verbindt met de verborgenheid van God, die tot uitdrukking komt in de vraag ‘Waarom?’ door Jezus gesteld aan het kruis. Bij Marcus is dit het enige kruiswoord en het opstandingsbericht van Marcus eindigt in de oorspronkelijke versie met het bericht, dat de vrouwen van het graf wegvluchten met beving , ontzetting en vrees. In het gebeuren van kruis en opstanding wordt dus de vraag ‘Waarom?’ niet beantwoord, maar geïntensiveerd. Spreken over God de Vader is spreken over Jezus, die zijn Vader niet begreep. Om deze hoofdstrekking van zijn boek beeldend weer te geven koos Van de Beek als omslag voor zijn boek een schilderij van Bellini, dat de biddende Jezus in Getsemane als onderwerp heeft. Ik citeer wat Van de Beek hier zelf over schrijft: ’Op een harde rots als knielbank bevindt zich de biddende Jezus. De Vader is verborgen. Het enige wat van de Vader zichtbaar wordt, is een engel die de beker komt brengen die Jezus drinken moet. De Vader is verborgen in deze wereld. Hij wordt alleen zichtbaar in de Zoon die de beker van de dood en het oordeel drinken moet. Ook de Geest maakt de Vader zichtbaar in de wereld. Hij werkt in de kerk. (Daarover ging deel 4 van de serie: Lichaam en geest van Christus. W.D). Die is uitgebeeld in de drie slapende discipelen. Zo is de Vader zichtbaar in de wereld : in alle opzichten als de verborgene. Aan de horizon licht de nieuwe morgen. Sommigen zien daarin het licht van Pasen dat over het lijden van Christus straalt. De dageraad na deze nacht is echter niet het lichten van de paasmorgen. Het is de dageraad van Goede Vrijdag, toen Jezus ter dood werd veroordeeld en geëxecuteerd en tot de Vader riep:

’Mijn God, waarom hebt U Mij verlaten?’

Er kwam geen antwoord. De Vader is verborgen- wij kennen Hem slechts in de Zoon die tot het einde zijn wil volbrengt, als het Lam dat de zonde van de wereld draagt’.

Verborgenheid van God

Het zal duidelijk zijn, dat Van de Beek gezien dit uitgangspunt niet veel heeft met oude en nieuwe godsbewijzen, zelfs niet met bewijzen van de opstanding van Jezus. Alle pogingen om God meer zichtbaar en begrijpelijk te maken brengen Hem niet dichterbij, maar doen ons juist van Hem verwijderd raken. Zijn verborgenheid behoort tot zijn wezen. Een spannende vraag is nu hoe deze verborgenheid waar Van de Beek het over heeft zich verhoudt tot de verborgenheid waar de mystici de eeuwen door over spraken en de zo geheten apofatische theologen. Spreekbuis van deze traditie is thans bijvoorbeeld Tomas Halik, sinds enkele jaren in Nederland bekend geworden door de vertaling van enkele van zijn boeken. Hij spreekt voortdurend over God als het grote mysterie, dat wij nooit in de vingers krijgen. Hij kan dan ook de atheïsten heel goed begrijpen, alleen verwijt hij hen, dat ze te weinig geduld hebben met God. Ze moeten vanwege zijn verborgenheid niet afhaken, maar langer en dieper zoeken. Vooral in zijn laatste boek: Ik wil dat jij bent, gaat hij hier uitvoerig op in. Hierop zijn intussen verschillende reacties gekomen. Sommige positief; Halik wordt gezien als iemand, die mensen die afgeknapt zijn op de traditionele godsbeelden weer op weg zou kunnen helpen. Andere echter negatief. Gevreesd wordt, dat de god van Halik steeds onpersoonlijker trekken krijgt en ten laatste samenvalt met de geheime oergrond van alles, hetgeen slechts tot een vage religiositeit kan leiden, zeker niet tot aanbidding van de drieënige God zoals ons die in de Schrift is geopenbaard.

Studiekring

Deze spannende vraag zou ik graag verder uit willen diepen met geïnteresseerde predikanten en theologen door middel van een cursus die in totaal vijf middagen in beslag zal nemen. In feite gaat het dan om de vraag die ons allen aangaat: hoe spreken wij over God in deze tijd? Enerzijds ontmoeten we mensen die weinig met God aan kunnen vangen, omdat ze God en het lijden niet kunnen rijmen. Anderzijds (en soms zijn het dezelfde mensen, maar niet altijd) zijn er degenen, die grote moeite hebben met God als persoon. Met de theïstische god kunnen ze weinig beginnen, atheïst zijn ze echter ook niet. De vraag die mij bezighoudt is deze: is het mogelijk Van de Beeks spreken over de verborgenheid van God als de Gekruisigde te verbinden met de vragen van zoekers, die op de al te vanzelfsprekende en problematische godsbeelden zijn afgeknapt.

En kan de traditie waarin Halik staat ons hierbij ook nog helpen of verwijderen we ons dan juist van het gekwalificeerde spreken over God zoals Van de Beek dat bedoelt?

Nog anders geformuleerd: Geeft de uiterst geconcentreerde openbaringstheologie van Van de Beek – de verborgenheid van God aan het kruis, openingen in de richting van zoekers naar het diepste geheim van de werkelijkheid? Op dit moment kom ik in mijn antwoorden op deze vraag nog niet verder dan plussen en minnen. Ik ben benieuwd waar ik over een half jaar met behulp van anderen ben uitgekomen.

Mijn Vader, uw Vader

Mijn Vader, uw Vader - A van der Beek

Alleen door Jezus kennen we God de Vader. Jezus zegt ‘Abba’ als Hij in doodsangst is en vraagt of Hij niet hoeft te doen wat de Vader van Hem vraagt. TOch moet Hij gaan. In Hem bidden wij het Onze Vader. Dan klinken de beden van het Onze Vader heel anders dan wanneer we God als een lieve Vader zien die onze wensen uiteraard vervlut. In Jezus zien we dat God een groot geheimenis is en dat de diepste vraag in Gods naam ‘Waarom hebt U Mij verlaten?’ is. Het enige antwoord luidt: ‘Jezus leeft en wij met Hem.’

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken